Jolanta Szymanek
Poradnik dla maturzystów
i nie tylko,
czyli jak to napisać ?
wypracowanie, praca semestralna,
prezentacja maturalna, egzamin pisemny
All right reserved
Wszelkie prawa zastrzeżone, w tym kopiowanie
Skład komputerowy:
Wojciech Szymanek
ISBN 978-83-936637-2-9
Wydanie I
Rok wydania 2013
Printed in Poland
Druk "SOWA"
Dystrybucja " Empik"
( jeżeli szukasz prac zawartych w tym podręczniku, zobacz blog:
https://jezykpolski-motywyliterackie.blogspot.com/
Wstęp
Wielu uczniów nie lubi lekcji języka ojczystego. Winy takiego stanu rzeczy można dopatrywać się po stronie nauczycieli lub programu, ale jest też wiele innych przyczyn. Świat się zmienia szybciej niż programy, zarówno te dotyczące nauczania przedmiotu w szkole jak i przygotowania nauczyciela do zawodu.
Wszystko to prawda, ale nadmierna komputeryzacja, wzrastająca rola nośników elektronicznych, tempo przemian w dziedzinie techniki, odgrywają tu także swoją rolę. Dążenie do jak najszybszej komunikacji powoduje skrótowość wypowiedzi i ogranicza zasób słów, skutkiem czego jest posługiwanie się utartymi zwrotami i słowami przybierającymi rolę symboli.
Wszystko to powoduje zanik niemal czytelnictwa wśród młodzieży i dorosłych. Czytanie wychodzi z mody, jest nużące i zabiera dużo czasu. Ponadto wymaga większego wysiłku umysłowego, a przede wszystkim zaangażowania wyobraźni. O wiele łatwiej jest obejrzeć film, gdzie wszystko przedstawione jest w gotowych obrazach, co nie zmusza do pracy umysłowej ze strony odbiorcy.
Tylko że literatura rządzi się innymi prawami, posiada drugą warstwę pojęciową i myślową. Nie można poznawać dzieł literackich jedynie na podstawie ich adaptacji filmowych. Film może służyć wyłącznie po to, żeby porównać go z pierwowzorem literackim.
Toteż maturzysta przystępujący do egzaminu z języka ojczystego, powinien jednak zmusić się do przeczytania najważniejszych lektur, a zwłaszcza tych, na podstawie których będzie przygotowywał prezentację lub pisał pracę kontrolną.
Na temat doboru lektur w programie nauczania można dyskutować, ale poznanie kilku kluczowych pozycji polskiej literatury jest niezbędnym minimum dla człowieka wykształconego. Kończąc szkołę średnią powinniśmy wiedzieć, kim był Jan Kochanowski lub w jakiej epoce tworzył Adam Mickiewicz, czy Stefan Żeromski. Znajomość osiągnięć ojczystej kultury należy do edukacji kulturalnej i stanowi o poziomie intelektualnym człowieka dorosłego.
Jednak znajomość literatury to jeszcze nie wszystko, bowiem człowiek wykształcony powinien posługiwać się poprawnym językiem ojczystym w mowie i w piśmie.
Nauka poprawnego wypowiadania się dotyczy zarówno budowy zdań jak i doboru i zakresu słownictwa.
I tutaj istnieje wyraźna zależność między czytelnictwem a zasobem słów. Osoby lubiące czytać książki posiadają większy zasób słów niż ci, którzy od tego stronią.
Zatem sposób wypowiadania się świadczy o poziomie intelektualnym człowieka. Pomijam oczywiście słownictwo wulgarne, bowiem świadczy ono o braku kultury.
Poradnik ten nie ma wyręczyć ucznia w myśleniu i dać gotowe teksty, lecz ma być przykładem poprawnego pisania i szkolenia w zakresie umiejętności posługiwania się językiem ojczystym. Ma także nauczyć kojarzenia, analizy i wyciągania wniosków oraz wypowiadania własnych myśli za pomocą słowa.
I Wybieram temat
W pracy tej omawiam sposób przygotowania scenariusza tzw. prezentacji maturalnej, ale te same zasady stosuje się do prac egzaminacyjnych z języka polskiego zarówno maturalnych jak i semestralnych. Zawarte tu wskazówki pomogą również w napisaniu dobrego wypracowania, czy jak kto chce, rozprawki, na lekcję języka polskiego.
Wybór właściwego tematu wypracowania czy prezentacji jest pierwszym ważnym krokiem do sukcesu.
Jeżeli macie taką możliwość, postarajcie się o wybór tematu zgodnego z własnymi zainteresowaniami lub zawierającego ciekawy problem, który chcielibyście omówić.
Radzę nie sugerować się tu jednym kluczowym słowem, lecz dobrze przeczytać cały temat. Wielu uczniów bowiem rzuca się na tematy zawierające słowo „miłość”, „przygoda”, bóg”. Potem, po dokładnym przeczytaniu okazuje się, że zawierają one problem, wymagają osobistej oceny czy dobrej znajomości literatury wielu epok a nawet różnych dziedzin sztuki.
Weźmy na przykład hasło „miłość”. Pojęcie to może być rozumiane bardzo szeroko jako miłość do osoby płci przeciwnej, miłość do rodziców, miłość do ojczyzny czy miłość do Boga.
Ponadto nawet w ramach jednego znaczenia możecie natrafić na różne ujęcia tematu i zupełnie odmienny tkwiący w nim problem. Temat może wymagać opisu motywu miłości w literaturze różnych epok, np.:
Motyw miłości w literaturze romantyzmu i pozytywizmu.
Takie ujęcie tematu sugeruje odwołanie do uczuciowości romantycznej i odrzucenia jej w epoce następnej. Jednak zawiera od pewną dowolność w ujęciu zagadnienia, co jest zawsze korzystne. Można w literaturze pozytywizmu doszukiwać się pozostałości romantycznej, miłosnej fascynacji ( Wokulski z „Lalki”) lub przedstawić budującą miłość Justyny z „Nad Niemnem”. Ale można także poruszyć problem miłości do pieniądza w rodzącym się społeczeństwie kapitalistycznym.
Każde ujęcie tego tematu będzie właściwe, pod warunkiem, że swoje poglądy i oceny poprzecie konkretnymi przykładami i potraficie uzasadnić.
Najczęściej temat ten wymaga omówienia różnych interpretacji w literaturze, np.:
Motyw miłości w literaturze. Omów różne sposoby jego ujęcia w wybranych utworach.
"Miłość niejedno ma imię”. Zaprezentuj różne ujęcia motywu miłości w literaturze różnych epok.
Często temat wymaga nie tylko znajomości literatury, ale i sztuki, np.: Różne oblicza miłości w literaturze i sztuce. Przedstaw na wybranych przykładach.
Tego typu tematy zazwyczaj stwarzają wam wiele kłopotów, zwłaszcza, jeżeli nigdy nie interesowaliście się
sztuką. Wymagają one znacznego wysiłku, ale (uwaga!), są zazwyczaj wysoko oceniane.
Proszę zwrócić uwagę, że temat zawiera określenie „różne oblicza miłości” i tutaj istnieje także duża dowolność.
Najczęściej jednak tematy wypracowań i prezentacji maturalnych określają konkretny problem, który jest kluczem do ujęcia zagadnienia, np.:
1.Omów wpływ miłości na życie i osobowość wybranych bohaterów w literaturze XIX wieku.
2.Twórcza i destrukcyjna siła miłości w życiu człowieka. Omów ma podstawie wybranych przykładów literackich.
3.Różne oblicza trudnej miłości w literaturze.
4.Słynne historie miłosne. Przedstaw i porównaj poglądy na rolę miłości w życiu człowieka, odwołując się do wybranych utworów literackich i filmowych.
Wbrew pozorom, każdy z tych tematów zawiera inny problem i wymaga całkiem innego omówienia a tym samym innego doboru literatury. Podkreślono tu słowa-klucze, które decydują o ujęciu każdego z tych tematów.
Pominięcie ich powoduje, że wypracowanie mimo wielu przykładów i obszernej wiedzy, będzie ocenione negatywnie, gdyż oznaczać będzie, że uczeń nie zrozumiał tematu.
Toteż najważniejszą sprawą przed wyborem tematu lub przed przystąpieniem do pracy będzie
ZROZUMINIE TEMATU.
Dlatego radzę przeczytać go kilka a nawet kilkanaście razy, żeby oswoić się z zawartym w nim problemem.
Jeżeli mamy ukazać destrukcyjną rolę miłości lub miłość "trudną" to nie możemy opisywać miłości w ogóle, czyli omawiać utworów, które poruszają temat miłości szczęśliwej czy innej. Musimy ograniczyć naszą wypowiedź jedynie do przykładów miłości niszczącej, skomplikowanej i wymagającej pokonania wielu przeszkód. Najczęstszym błędem uczniów jest pisanie nie na temat, co zawsze prawie wiąże się z niezrozumieniem zagadnienia. Dlatego jeszcze raz radzę:
-dokładnie przeczytać temat,
-wypisać słowa-klucze,
-przejrzeć literaturę i wybrać potrzebne utwory,
-zrobić plan wypowiedzi.
Jeżeli mówimy o temacie, to zazwyczaj wymaga on tzw. uściślenia, czyli zawężenia, gdyż jest zbyt ogólnie sformułowany. Można zawęzić go do jednej lub dwóch epok albo jednego gatunku literackiego czy jednego autora. Istnieje tu dosyć duża dowolność.
Na przykład temat Motyw i funkcja anioła w literaturze można uściślić jako: Motyw i funkcja anioła w poezji polskiej XX wieku.
Mamy tu zawężenie tematu do jednego gatunku literackiego (poezja) oraz konkretnej epoki (wiek XX), co bardzo ułatwia przygotowanie do wypowiedzi. Dobór literatury może wyglądać tak:
Literatura podmiotu:
Gałczyński K.I., Ballada o trzech wesołych aniołach
Herbert Z., Przesłuchanie anioła
Bolesław L., Anioł
Słonimski A., Anioł walczący z Jakubem
Temat można także uściślić w inny sposób, mianowicie konkretyzując zagadnienie. Na przykład mamy taki temat:
Etyczne aspekty ubóstwa i bogactwa w literaturze. Omów na wybranych przykładach.
Temat ten jest zbyt ogólny i mało konkretny, gdyż "etyczne aspekty" to określenie bardzo szerokie, zawierające wiele możliwości interpretacyjnych.
Możemy go uściślić tak: "Wpływ bogactwa i ubóstwa na etykę postępowania bohaterów literackich XIX i XX Wieku".
Teraz ograniczamy wypowiedź do jednego konkretnego zagadnienia. Zamiast omawiać różne etyczne postawy, musimy skupić się na wyjaśnieniu, jak bogactwo lub ubóstwo wpływa na postępowanie bohaterów.
Mamy tutaj również uściślenie czasowe, czyli odwołanie się do przykładów z literatury konkretnych epok.
Uściślenie tematu może być traktowane z pewną swobodą, jednak musi mieścić się w temacie ogólnym jak mniejsze pudełko w większym.
Oto inny rodzaj uściślenia. Mamy temat: Kobieta jako bohaterka literacka. Przedstaw zagadnienie w oparciu o wybrane utwory.
Znów temat ten jest bardzo szeroki i mało konkretny.
Uściślenie będzie wyglądać tak: Pozytywne i negatywne wizerunki kobiet w literaturze XIX i XX wieku.
Takie sformułowanie tematu sprawia, że zagadnienie będzie ciekawsze a wypowiedź bardziej konkretna.
„Kobieta jako bohaterka literacka” to określenie bardzo szerokie, może być ono interpretowane na wiele różnych sposobów. Natomiast uściślenie kierunkuje problem, zawężając go do postaw bohaterek ocenianych różnie, a do tego wyłącznie w literaturze określonej epoki.
II
Wybieram literaturę
Bardzo ważnym etapem pracy jest dobór literatury czyli tekstów, na których będziemy pracować.
Utwory będące podstawą naszych rozważań i analiz nazywamy umownie literaturą podmiotu lub bibliografią podmiotu. W zależności od tematu, możemy ograniczyć się wyłącznie do prozy lub utworów poetyckich, jednak nie wszystkie tematy można omówić wyłącznie na podstawie poezji.
Przypominam tu o uważnym przeczytaniu tematu, gdyż jeżeli wymaga on omówienia zagadnienia wyłącznie na danych utworach lirycznych, dramatach czy prozie, to nie wolno ich mieszać. Dotyczy to również określonych gatunków. Jeżeli mamy opierać się na wybranych powieściach, to nie możemy jako przykładu podawać noweli.
Jeżeli temat zawiera pojęcie ogólne "literatura", to wtedy można wykorzystać zarówno wybrane wiersze jak i przykłady prozy. Najlepiej w takim przypadku będzie wybrać dwie powieści czy opowiadania i dwa lub trzy utwory liryczne.
Dlaczego właśnie tak? Ponieważ każdy omówiony utwór musi zostać PRZECZYTANY i tu nie ma żadnej taryfy ulgowej ! (Uwaga, komisja na maturze sprawdza znajomość utworu !) Toteż dwa utwory dłuższe to wystarczająco dużo pracy dla maturzysty, gdyż trzeba je nie tylko przeczytać, ale i nauczyć się wszystkiego, co ich dotyczy.
Wybierając oprócz tego dwa czy trzy wiersze, sprawiamy wrażenie, że mamy rozległą wiedzę na temat literatury a poza tym czeka nas mniej pracy.
Na przykład do tematu: Odwołując się do wybranych lektur, przedstaw różne rodzaje bohaterstwa w literaturze XIX wieku, można wybrać taki zestaw utworów:
Literatura podmiotu
1.Mickiewicz A., Konrad Wallenrod
2.Mickiewicz A., Reduta Ordona
3.Orzeszkowa E., Nad Niemnem
4.Słowacki J., Sowiński w okopach Woli
5. Żeromski S., Syzyfowe prace
Proszę zwrócić uwagę, że mamy tu dwie powieści, dwa wiersze i powieść poetycką. Przeczytania wymagają więc trzy utwory zamiast wymaganych czterech czy pięciu, co w nawale pracy przed maturą jest bardzo ważne.
Przy doborze lektur należy wybrać takie pozycje, które najlepiej ilustrują wybrane zagadnienia i tu radzę dobrze się zastanowić przed ostateczną decyzją.
Do wspomnianego już tematu Pozytywne i negatywne wizerunki kobiet w literaturze XIX i XX wieku można wybrać między innymi takie utwory:
Literatura podmiotu
1. Zapolska G., Moralność pani Dulskiej
2. Żeromski S.,Siłaczka
Wybrano tu dramat i nowelę, które jasno i w sposób kontrastowy ilustrują dwie bohaterki na zasadzie schematu czarny-biały. Stoją one jakby na przeciwnych biegunach systemu etycznego, gdyż jedna z nich to przykład drastycznie negatywny, a druga przesadnie pozytywny.
Nie jest to oczywiście jedyny słuszny wariant. Zamiast tych utworów, można skupić się na jednym utworze, np. na powieści „Lalka” czy „Nad Niemnem”. Z każdej z nich należałoby wybrać dwie przeciwstawne bohaterki: pozytywną i negatywną. Jednak nie można pracy przekrojowej oprzeć na jednym utworze.
Natomiast dobór tekstów poetyckich może być bardzo swobodny, gdyż poezję można interpretować tak, jak odbiorca chce czy czuje. Dzięki metaforycznemu obrazowaniu bowiem wieloznaczność wypowiedzi nie narzuca sztywnych ram odczytu. Toteż każdy może wybrać utwory, które rozumie lub które mu się szczególnie podobają. Warunek, żeby wiązały się tematycznie z omawianym właśnie zagadnieniem.
Wybór literatury podmiotu jest najważniejszym etapem pracy nad przygotowaniem wypowiedzi pisemnej lub ustnej, bowiem decyduje o kształcie całej pracy.
Natomiast wymagany zestaw literatury przedmiotu (bibliografii przedmiotu) to nic innego, jak wykaz opracowań, informatorów, podręczników, z których korzystaliśmy w czasie przygotowań do wypowiedzi.
Aby dobrze opracować temat, trzeba poświęcić mu trochę czasu i wysiłku, co oznacza szperanie po bibliotekach i stronach internetowych. Toteż zestawienie literatury przedmiotu informuje nauczyciela i komisję, ile uczeń zadał sobie trudu, przygotowując się do egzaminu.
Radzę więc, nawet gdy w danym opracowaniu znaleźliście jedno tylko zdanie, które was interesuje, wpiszcie tą pozycję do zestawu literatury przedmiotu. Im więcej, tym lepiej.
III
Plan wypowiedzi czy konspekt?
Następnym etapem pracy jest sporządzenie planu, według którego będziemy omawiać zagadnienie. Z pewnością jest to najtrudniejsze zadanie, stające przed uczniem. W niektórych szkołach wymagany jest "ramowy plan wypowiedzi" a w innych "konspekt". Różnice między tymi pojęciami sprawiają mnóstwo kłopotów, toteż odwołajmy się do internetowego Słownika Języka Polskiego. Mianowicie "konspekt" to według niego: "szkicowe nakreślenie jakiegoś utworu, wykładu, przemówienia itp; skrót; streszczenie".
Natomiast „plan” to: " zamiar, zamysł, szkic, projekt ". Okazuje się, że oba określenia pasują tu do planu wypowiedzi i mogą w zasadzie być używane wymiennie, chociaż konspekt sugerowałby szerszy, bardziej rozbudowany plan, niekoniecznie w formie punktów.
Jednak jak byśmy go nie nazwali, to jest to skrót wypowiedzi, określający, jakie szczegółowe zagadnienia będą omawiane. Jest to schemat, szkielet, na którym będzie rozpięty cały tok myślenia. Porządkuje on wypowiedź i tworzy z niej logiczną całość. Ja będę go nazywać umownie „planem”.
Ilu jest nauczycieli, tyle będzie interpretacji tych pojęć i inne wymagania, ale uczeń musi się im podporządkować. Dlatego podane tu przykłady planów można dowolnie modyfikować zgodnie z życzeniem pedagoga.
Plan może być sporządzony w formie zdań oznajmujących lub pytań. Na przykład plan w formie zdań oznajmujących może wyglądać tak:
********************************************
Wstęp. Pytania o istnienie Boga. Monoteizm i politeizm.
Rozwinięcie
1.Pieśń “Bogurodzica” z XIII w. jako przykład modlitwy błagalnej i wyznanie wiary w bożą łaskę i opiekę.
2. Podziękowanie Bogu za stworzenie świata i próba wyrażenia głębokiej miłości do niego. J.Kochanowski Pieśń XXV (“Czego chcesz od nas Panie") jako utwór dziękczynny.
3.Oskarżenie Boga o obojętność wobec nieszczęść ludzkości (teodyceja). A.Mickiewicz “Dziady" cz. III.
4.Wyznanie liryczne wobec Boga- najlepszego
przyjaciela i powiernika. J.Słowacki “Hymn”
( Smutno mi Boże).
Zakończenie. Podsumowanie rozważań. Różne relacje z Bogiem jako wyraz poglądu na świat i sens życia.
5. Bóg- Stwórca w wersji ludowej- B.Leśmian “Dusiołek”. Bóg jako niepoważny stwórca niepotrzebnych istot, szkodzących człowiekowi.
Plan może być też zbudowany inaczej. Można postawić na początku pytanie, żeby następnie odpowiedzieć na nie w poszczególnych punktach za pomocą stwierdzeń mniej lub bardziej rozwiniętych, np.:
I. Wstęp. Wprowadzenie. Jaki jest cel kreacji bohaterów literackich zmagających się z podwójną osobowością i jak to wpływa na ich życie?
II. Rozwinięcie
1. Powieść o człowieku," który nie chce się usprawiedliwiać"- A.Camus "Obcy".
Maska obojętności czy niedorozwój emocjonalny ?
Sens postawy bohatera: sprzeciw wobec świata etyki i hipokryzji. Załamanie się i ujawnienie fałszu maski jako sposobu wygodnego usprawiedliwienia.
2. Walka rozumu z sercem w psychice bohatera Tomasza Judyma z powieści "Lalka" B.Prusa.
Pierwsze "ja" : trzeźwy kapitalista, niedoszły naukowiec, zdolny kupiec, właściciel wielkiego majątku, filantrop, społecznik, handlowiec, pozytywista.
Drugie "ja": powstaniec porwany romantycznymi hasłami walki zbrojnej, romantyczny kochanek, zaślepiony miłością głupiec, niepoprawny marzyciel , idealista, romantyk.
Cel: zderzenie dwóch epok i dwóch systemów wartości w osobie bohatera.
3. "Ludzie bezdomni" S .Żeromskiego. Rozterki wewnętrzne i konieczność wyboru.
-Obowiązek i praca dla pokrzywdzonych, odpowiedzialność moralna za nędzę i złe
warunki bytu, wytyczenie sobie celu życia.
-Radość życia, zachwyt nad pięknem, miłość i dostrzeganie uroków życia, marzenia o szczęściu i rodzinie.
Cel: próba ukazania dwóch stron życia i postawę bohatera nie uznającego kompromisów.
III. Zakończenie. Podsumowanie i wnioski.
Możemy również postawić na początku pytanie problemowe, np.:
I. Wstęp. Pytanie problemowe: Czy wzorce osobowe średniowiecza są żywotne w literaturze późniejszych epok ?
II. Rozwinięcie.
1.Wzorzec pierwszy- Mnich -asceta:
a)Dwa wzory osobowe świętego ascety: Aleksy i jego główny cel, czyli zbawienie za cenę wyrzeczenia się dóbr ziemskich a nawet życia; Franciszek z Asyżu – miłość bliźniego i otaczającej przyrody, miłosierdzie i poświęcenie dla innych.
b)Echa średniowiecznych wzorców w kształtowaniu postawy doktora Judyma, bohatera z powieści "Ludzie bezdomni" Stefana Żeromskiego z epoki Młodej Polski.
2.Wzorzec drugi- Rycerz bez skazy:
a) wzór rycerza idealnego- Roland i jego kreacja na idealnego bohatera chrześcijańskiego. Epos francuski “Pieśń o Rolandzie” ( chanson de geste).
b) Zbyszko z Bogdańca jako polski wzór rycerza średniowiecznego w powieści historycznej pisarza pozytywizmu “Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza.
c) rycerz średniowieczny w ujęciu romantycznym. Przykład rycerza walczącego o szlachetny cel nieszlachetnymi metodami. Bohater tytułowy poematu A. Mickiewicza “Konrad Wallenrod”.
3.Wzorzec trzeci- Idealny władca:
a) Bolesław Chrobry z kroniki Galla Anonima jako sprawiedliwy i dzielny władca.
b) Król Jagiełło z powieści Henryka Sienkiewicza "Krzyżacy".
Zakończenie. Porównanie kreacji literackich różnych epok. Cechy wspólne i różnice . Odpowiedź na pytanie problemowe. Wnioski.
**********************************************
Plan wypowiedzi czyli konspekt może także rozpoczynać się od postawienia tezy. Wtedy wszystkie dalsze punkty będą szczegółowymi etapami udowodnienia tej tezy, np.:
I. Wstęp.
Teza: Dylematy moralne bohaterów literackich wynikają z konieczności wyborów pomiędzy własnym życiem a poczuciem odpowiedzialności za losy innych .
II. Rozwinięcie.
1. Dylematy patrioty. A. Mickiewicz “Konrad Wallenrod”: a)miłość czy patriotyzm; rozterki wewnętrzne i konieczność wyboru między osobistym szczęściem a wolnością ojczyzny; dobrowolna rezygnacja z rodziny i własnego życia.
b)decyzja podjęcia walki z wrogiem metodą kłamstwa i zdrady; dylematy moralne prawego rycerza walczącego niehonorowymi metodami.
2.Dylemat ideowca i społecznika. S. Żeromski "Ludzie bezdomni". Tomasz Judym.
a) pochodzenie społeczne bohatera jako czynnik warunkujący jego losy - przekonanie o konieczności spłaty długu wobec społeczeństwa
b) bunt przeciw nędzy społecznej i poczucie odpowiedzialności za losy najuboższych, wrażliwość na losy pokrzywdzonych
b) pragnienie miłości i spokojnego życia rodzinnego, podziw dla piękna, marzenia o jasnych stronach życia i jego przyjemnościach
c) dokonanie wyboru: poświęcenie ukochanej kobiety w imię celów społecznych.
3. Dylematy polityka, Zenona Ziembiewicza. Z. Nałkowska "Granica":
a) wiara w realizację ideałów młodości, próba działań na rzecz mieszkańców miasta;
b) stopniowa zmiana postępowania, uległość wobec silniejszych, zgoda na manipulowanie sobą, wybór łatwiejszego życia i zdrada dawnych ideałów, próby usprawiedliwienia się;
c) dylematy mężczyzny w trójkącie: brak charakteru i egoizm w postępowaniu z Justyną i z żoną Elżbietą, niechęć do rozwiązania konfliktu; całkowity brak odpowiedzialności .
III. Zakończenie. Podsumowanie. Ocena wyborów moralnych dokonanych przez bohaterów.
Jakakolwiek byłaby forma planu, to nie można sporządzić go bez szczegółowej i całkowitej znajomości zagadnienia.
Jeżeli już wybrałeś temat i literaturę podmiotu, skup się na dotarciu do materiałów pomocnych w przygotowaniu prezentacji czy wypracowania. Przewertuj wszelkie słowniki, opracowania i monografie. Skopiuj potrzebne strony, przepisz wiadomości, zrób fiszki. Jest to etap gromadzenia materiału, ale bez niego nie zabieraj się nigdy do napisania konspektu, chyba że masz obszerną wiedzę na temat literatury lub nauki o języku.
Dopiero, gdy przeczytasz dokładnie i ze zrozumieniem pieczołowicie wyszperane wiadomości, możesz przystąpić do sporządzenia planu. Jest to zadanie trudne, wymagające umiejętności analizy i syntezy.
Pisząc plan, musisz "widzieć" już całość wypowiedzi, ustalić wyraźny tok rozumowania i określić ostateczne wnioski.
IV
Najtrudniejsze: wstęp i zakończenie
Z długoletniego doświadczenia wiem, że najtrudniejszą sprawą dla was jest rozpoczęcie wypowiedzi pisemnej. „Od czego zacząć?” jest tu najczęstszym pytaniem.
Otóż można zrobić to na kilka sposobów:
1. Jeżeli w temacie mamy opisać literaturę epoki, należy zacząć od określenia cech charakterystycznych tej epoki lub ram czasowych. Oto przykład wstępu do wypowiedzi na temat ruin i grobowców w literaturze i malarstwie XIX wieku:
„Śmierć i przemijanie były od zawsze intrygującymi tematami dla literatury i sztuki. Jednak fascynacja nimi nabrała szczególnego znaczenia w dobie romantyzmu. Wtedy bowiem zaczęto coraz częściej rozważać problem życia duchowego po śmierci. Toteż ulubionymi motywami tej epoki stały się ruiny i grobowce, które symbolizowały średniowieczną zasadę memento mori a także ukazywały tragizm ludzkiego istnienia.”
2. Dobrym sposobem jest rozpoczęcie pracy od wyjaśnienia kluczowego słowa zawartego w temacie.
Na przykład w wypowiedzi o stereotypie kobiety, można zacząć od wyjaśnienia znaczenia wyrazu „stereotyp”:
„ Na wstępie mojej wypowiedzi chciałabym przypomnieć i uściślić pojęcie wyrazu stereotyp na podstawie “Słownika terminów literackich” :
“STEREOTYP: w sensie ogólnym utarte, uproszczone wyobrażenie. W literaturze przedstawienie odwołujące się do powszechnych, silnie utrwalonych w świadomości społecznej mniemań i wyobrażeń, nie poddawanych krytyce i uznawanych za niezbite prawdy.” ( lit. przedmiotu s. 293)
Definicja ta wyraźnie podkreśla pewne ważne funkcje stereotypu czyli uproszczenie w ocenie i silne utrwalenie w świadomości ogółu. Dlatego moja teza brzmi:
W literaturze znajdujemy bardzo różne stereotypy kobiece, pozytywne i negatywne.
Z takiego punktu widzenia będę oceniać wybrane przeze mnie bohaterki, zastanawiając się, na ile tworzą one stereotyp kobiecości."
3. Można również początek wypowiedzi zacząć od ogólnych stwierdzeń jak w pracy na temat postaw patriotycznych: "W literaturze znajdujemy wzory różnych postaw patriotycznych, począwszy od najwcześniejszych lat istnienia państwowości. Moim zdaniem poczucie więzi narodowej Polaków zależy od konkretnej sytuacji politycznej, dlatego w różnych epokach kształtują się inne postawy patriotyczne.”
Generalnie należy pamiętać, że wstęp to po prostu wprowadzenie do tematu. Najbezpieczniej i najzręczniej jest wytłumaczyć na początku temat lub występujące tu zagadnienia. Przypominam o słowach „kluczowych” tematu. Jeżeli masz mówić o dylematach moralnych, to wytłumacz na początku, co oznacza słowo „dylemat”. Można się tu posłużyć słownikiem i tak będzie najbezpieczniej. Jeżeli masz mówić o totalitaryzmie w literaturze, to wyjaśnij pojęcie "totalitaryzmu". Jeżeli masz pisać lub mówić o okrucieństwie, to powiedz, jak rozumiesz to pojęcie, jakie rodzaje okrucieństwa rozróżniasz, co według ciebie jest największym okrucieństwem.
Upraszczając, należy zacząć od stwierdzeń ogólnych, o szerokim znaczeniu i potem uściślić zagadnienie do interesującej nas epoki lub wybranego problemu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz