Język nie jest, jak wiadomo, całością jednolitą. Dają się w nim wyróżnić rozmaite odmiany związane z podziałem terytorialnym lub środowiskowym. Odmiany środowiskowe zwane często żargonem lub slangiem to np.: gwara szkolna, studencka, gwary zawodowe czy żargon przestępczy. formy językowe.
Należy wspomnieć również o różnicy między polszczyzną mówioną a pisaną. Pięć wieków samodzielnej, ponadregionalnej tradycji języka ogólnego literackiego wytworzyło między polszczyzną pisaną a mówioną określoną barierę. Język mówiony dąży do skrótu i prostoty, unika wyszukanych słów i złożonych konstrukcji składniowych. Inaczej więc posługujemy się językiem mówionym a inaczej pisanym, który wymaga skończonych, precyzyjnych zdań i dokładnie dobranych zwrotów i słów.
Formy grzecznościowe i ich klasyfikacja. Językowe formy grzecznościowe można podzielić na słownictwo i związki frazeologiczne. Słownictwo to wyrazy funkcjonujące wyłącznie w zwrotach grzecznościowych, np.: proszę, przepraszam, dziękuję. Możemy tu wyróżnić kilka grup:
wyrazy, które zanikły i wyszły z użycia;
wyrazy, które zmieniły znaczenie;
- wyrazy, które przetrwały w niezmienionej formie.
Jeżeli chodzi o związki frazeologiczne, to rozróżniamy ze względu na charakter
gramatyczny i rodzaj powiązania składniowego:wyrażenia, zwroty i frazy. Związkiem frazeologicznym będzie na przykład “Dzień dobry”.
Według autorów “Gramatyki opisowej języka polskiego” , zwrot to :“ zespół frazeologiczny , w którym człon podstawowy jest czasownikiem”.
Natomiast wyrażenie to zespół frazeologiczny o charakterze nominalnym (imiennym) czyli rzeczowników, przymiotników czy imiesłowów oraz przysłówków.
W najstarszych tekstach doby średniowiecznej znajdujemy formy grzecznościowe, które przetrwały do naszych czasów prawie w niezmienionej formie. Na przykład w “Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią” z XIII wieku znajdziemy zwrot frazeologiczny :
proszę ciebie, ale znajdziemy także zwrot , którego nie znajdziemy w dzisiejszym języku:
racz mi wzjewić ( racz mi powiedzieć, wyjaśnić)
W wierszu Słoty z XV wieku “O zachowaniu się przy stole” mamy natomiast wyrażenie:
miły Gospodnie mój. W przytoczonym natomiast liście miłosnym z XV wieku (“Najdawniejsze zabytki języka polskiego” ) czytamy: Panno ma namilejsza a także: proszę twej miłości. W tekstach Mikołaja Reja z epoki renesansu możemy znaleźć zwroty należące do zwrotów grzecznościowych w mowie potocznej: “O witajże panie zięciu, zasiądźże...”Znajdziemy w jego pismach także wyrażenia charakterystyczne dla formy epistolarnej (czyli listu): Mój miły, poczciwy a krześcijański bracie! - jako nagłówek listu;
Czego ja tobie, jako dobry towarzysz, iście wiernie życzę.- jako zakończenie listu.
W pamiętniku J.Ch.Paska z XVII wieku znajdziemy natomiast takie formy grzecznościowe: “Proszę, mój dobrodzieju o osobliwe błogosławieństwo”,“Niechże was Bóg ma w swojej protekcyjej...”
W potocznym języku znajdziemy formy zwrotów do osób: Panie bracie, Miłościwy panie, Waszmość (skrót od Wasza Miłość), Mości królu, Mości hetmanie, Waść. Szczególnie wyszukanych form używano wobec kobiet: “Jaśnie Wielmożna Mościa Pani i Dobrodziejko.” lub “ Wielce Miłościwa Mościa Pani”. Znajdziemy tu także zwrot: prezentuję się komplementem.
W dzisiejszym języku formy grzecznościowe również nie oparły się zapożyczeniom.
Podstawowe leksykalne formy grzecznościowe to : przepraszam, proszę, dziękuję.
Słowa te występują w formach grzecznościowych i są wyznacznikiem dobrego wychowania. Również wyrażenia związane z powitaniem: dzień dobry, dobry wieczór.
Z kolei do związków frazeologicznych grzecznościowych należą zwroty:
wybacz mi szczerze współczuję
proszę o wybaczenie gorąco zapraszam
bardzo dziękuję życzę szczęścia
przepraszam najmocniej uprzejmie informuję
Ostatnio zauważamy wzrost stosowania wyrazów i zwrotów grzecznościowych. Nagminnie słyszy się lub czyta na pożegnanie: życzę miłego dnia, życzę miłego popołudnia itd. Zwroty stosowane te stosowane są zarówno w mowie jak i piśmie, w korespondencji i pismach urzędowych a nawet w reklamie.
Należy tu również wspomnieć o listach, gdzie istnieją pewne formy, których zachowanie było obowiązkiem piszącego. W tej formie wypowiedzi najważniejszy jest zwrot do adresata. W staropolszczyźnie u Paska znajdujemy następujące zwroty do adresata:
Wości Dobrodzieju !
Wielmożny Panie! ( kobieta do mężczyzny)
Wielce Miłościwa Pani!
Dzisiejsze formy nieco się różnią:
Droga Pani Drodzy rodacy
Szanowny Panie Kochana Zosiu
Droga mamo Miła koleżanko
Zwroty do adresata mogą przybierać ton oficjalny, gdy mniej znamy osobę, do której piszemy, lub mogą być bardziej poufałe. Dzisiaj częściej czyta się lub słyszy:Witam.
Do form grzecznościowych stosowanych w listach należą też zakończenia wypowiedzi.
Wyszły już z użycia staropolskie: pozostaję wdzięcznym Twej pamięci lub późniejsze :
z wyrazami szacunku. Dzisiejsze formy to raczej: pozdrawiam, życzę powodzenia itd.
Inaczej rzecz ma się z pismami urzędowymi, ponieważ zawierają one skostniałe niekiedy zwroty, które bardzo wolno podlegają przemianom jak: uprzejmie, prośba, z poważaniem, wyrazy szacunku, zwracam się z prośbą, uprzejmie proszę, bardzo żałuję, przepraszam za... W pismach tych używamy tak zwanych zwrotów oficjalnych, ponieważ powaga urzędu nas do tego zobowiązuje
Jak widać z przytoczonych przykładów, językowe formy grzecznościowe bardzo zmieniły się na przestrzeni wieków wraz ze zmianą kontaktów towarzyskich. Formy grzecznościowe ułatwiają życie, wygładzają relacje między ludźmi i
znacznie pomagają w osiągnięciu porozumienia.
Bibliografia
Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki, W-wa 2006, Polskapresse, ISBN 83-89956-91-8
Rej Mikołaj, Wybór pism, W-wa 1979, PIW, ISBN 83-06-00055-2
Anonimowe teksty średniowieczne, [w] Najdawniejsze zabytki języka polskiego, Ossolineum, Wrocław, 1969, s.195-196.
Gramatyka opisowa języka polskiego, pod red. W.Doroszewskiego i B.Wieczorkiewicza, T.II, PZWS, W-wa 1961, s.321-327.
Malczewski Jan, Szkolny słownik terminów nauki o języku, WSiP, W-wa 1979, ISBN 83-02-00375-1, s. 217-220
Mały słownik języka polskiego, pod red. Zofii Łempickiej, PWN, W-wa 1970,
s: 698, 314,381, 111
7. Miodek Jan, Rozmyślajcie nad mową, W-wa 1998, Prószyński i ska., s. 58-60
8. Reczek, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocł. 1968, Ossolineum
9. Lubaś Wiesław, Potoczna polszczyzna mówiona,[w] Literatura polska w szkole średniej, WSiP,
W-wa 1975, s. 477-491
10. Szober Stanisław, Słownik poprawnej polszczyzny, PIW, W-wa 1971, s. 691
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz